به نوشته بی‌بی‌سی, بریتانیا در صدور ویزا, اوکراینی‌ها را بر افغان‌ها اولویت داده است!

۱۸ فروردین ۱۴۰۱ - ۷ آوریل ۲۰۲۲

منبع تصویر،GW

مطلب زیر برگرفته از سایت فارسی بی بی سی است :

"برنامه "نیوزنایت" بی‌بی‌سی به شواهدی دست یافته که نشان می‌دهد دولت بریتانیا صدور ویزا برای اتباع اوکراینی را در اولویت کار خود قرار داده که باعث به تأخیر افتادن درخواست‌های دیگر از جمله درخواست‌های پناهجویان افغان‌ شده که در تلاش فرار از طالبان هستند.

ایمیل‌هایی که به تازگی از وزارت کشور بریتانیا رد و بدل شده، واضحا نشان می‌دهد که کارمندان دولت پس از شروع جنگ اوکراین مجبور شده‌اند "تمرکز اصلی" کار خود را سمت دیگری تغییر بدهند.

سیما کوتچا، سردبیر برنامه نیوزنایت می‌گوید بسیاری به درستی استدلال ‌کنند که جنگ در اوکراین وحشتناک است. اما او می‌گوید با افرادی که صحبت کرده، آن‌ها نمی‌خواهند وضعیت در اوکراین را غیرجدی بدانند اما این سوال را مطرح می‌کنند که چرا طرح‌هایی که دولت برای مهاجران اوکراینی روی دست گرفته، از جمله بودجه برای افرادی که خانه‌های خود را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند، چرا در مورد پناهندگان افغان وجود ندارد؟

وکلای مهاجرت که بی‌بی‌سی با آنها صحبت کرده است گفته‌اند که به آنها از طرف وزارت کشور بریتانیا گفته شده که تاخیر در رسیدگی به درخواست افغان‌ها به دلیل "اولویت به اوکراینی‌ها" اجتناب‌ناپذیر بوده است. این موضوع با ایمیل‌هایی که بی‌بی‌سی آن را مشاهده کرده مطابقت دارد."

لینک اصل مطلب

لل

روایتی از ویلای اعیانی حسن روحانی در پاسداران و وقتی روحانی اجاره ملک بیت‌المال را پرداخت نمی‌کرد!

یکشنبه‏، 05‏ فوریه‏ 2023

طهماسب مظاهری رئیس سابق بانک مرکزی، در کتاب جدید خود با نام «لحظه‌ای از تاریخ» که به مجموع خاطرات این مدیر سابق برمی‌گردد، روایتی جالب از روحیات حسن روحانی را بیان می‌کند.

سرویس سیاست مشرق- این روزها یکی از کلیدواژه‌های اساسی حسن روحانی در جلسات محرمانه و گاه نیمه رسمی آن است که باید جناح چپ و میانه‌رو به صحنه آمده و حقوق مردم را احقاق کند؛ عملیات سنگین چپ‌ها روی طرح مولدسازی را باید در همین راستا ارزیابی کرد، اما قاعده سیاسی آن است که افرادی می‌توانند چنین ادعایی بزرگ را طرح کنند که حداقل در عمل تا حدودی به حقوق مردم اعتقاد داشته باشند.

طهماسب مظاهری رئیس سابق بانک مرکزی، در کتاب جدید خود با نام «لحظه‌ای از تاریخ» که به مجموع خاطرات این مدیر سابق برمی‌گردد، روایتی جالب از روحیات حسن روحانی را بیان می‌کند. مظاهری بین سال‌های ۶۳ تا ۶۸ معاون نخست‌وزیر و رئیس بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی بوده است و برای همین موضوع با بسیاری از مدیران سیاسی وقت ارتباط نزدیک داشته است، ایشان در کتاب خاطرات خود در صفحات ۸۷و ۸۸ درباره روحانی نوشته است:

یکی از خانه‌های ویلایی بنیاد در خیابان پاسداران در دوران حضور آقای روحانی در مجلس در اختیار ایشان قرار گرفته بود، در آن زمان به ایشان ابلاغ شد یا خانه را بخرند یا اجاره آن را پرداخت کنند؛ برای اجرای ان کار به مدت دو ماه با ایشان بحث شد، اما کار جلو نمی‌رفت! روزی از آقای کرباسچیان که نماینده بنیاد در این امر بود پرسیدم که چرا این موضوع این‌قدر طول کشید! ایشان پاسخ داد که چندبار برای بررسی، مشاهده و ارزیابی به دم منزل ایشان رفتیم اما روحانی در را به روی ما باز نکرد!

در ادامه این روایت جالب توجه آمده است:

سرانجام کارشناس، همراه با مامور دادستانی به درب منزل ایشان فرستاده بودند تا بتوانند ارزیابی لازم را از منزل آن منزل انجام دهند، این اتفاق در حالی روی داد که همه افرادی که آن زمان از خانه‌های بنیاد استفاده می‌کردند حاضر بودند اجاره آن راپرداخت کنند، تا جایی که آقای هاشمی می‌گفت تا زمانی که اجاره آن منزل را نداده بودم در مجلس نماز می‌خواندم! (هاشمی رفسنجانی 20 سال در کاخ مرمر لانه کرده بود) اما روحانی از پرداخت اجاره منزلی که متعلق به بیت‌المال بود سرباز می‌زد! اگرچه فرستادن ضابط قضایی به درب منزل روحانی باعث دلخوری ایشان شد اما من از کار معاون خود در بنیاد حمایت کردم.

قیمت آن خانه در آن زمان حدود سیزدهم و نیم میلیون تومان بود اما آقای روحانی ادعا می‌کرد که کارشناس قیمت را بالا زده و این خانه حدود هشت میلیون تومان ارزش دارد! برای رفع اختلاف کارشناس دیگری را فرستادم و به آقای روحانی اعلام کردم که اگر کارشناس جدید قیمت کمتری را اعلام کند؛ من نظر دومی را اعمال می‌کنم، اما کارشناس دوم قیمتی در حدود چهارده‌ و نیم میلیون تومان برای این خانه برآورد کرد. من به روحانی گفتم شما همین مبلغ ۱۳ میلیون و پانصد را بدهید و طق قانون ما می‌توانیم تا ده درصد نیز به شما تخفیف بدهیم، اما در کمال تعجب روحانی خواستار چهل درصد تخفیف بود!

من به ایشان اعلام کردم که نمی‌توانم خلاف آیین‌نامه عمل کنم اما روحانی در جواب گفت آیین‌نامه را خودتان نوشته‌اید پس می‌توانید به من تخفیف بیشتری بدهید، در نهایت به ایشان گفتم پس معامله کنسل است و شما بهتر است این ملک را اجاره کنید که روحانی از من دلخور شده و با اوقات تلخی از دفترم خارج شد.

ایران عملیات فلسطینی بر علیه اسرائیلی ها را شهادت و روس ها آنرا تروریسم می نامند!

ایران: انتقام شهدای جنین از صهیونیست‌ها گرفته شد، سایت فارسی اسپوتنیک روسیه: حمله تروریستی در اورشلیم

‏جمعه‏، 27‏ ژانویه‏ 2023

در حالیکه ایران عملیات فلسطینی بر علیه اسرائیلی ها انتقام می نامد اما سایت فارسی اسپوتنیک آنرا حمله تروریستی در اورشلیم می نامد!

سرویس جهان مشرق _ روز گذشته بود که ارتش رژیم صهیونیستی در یک حمله وحشیانه به اردوگاه جنین در کرانه باختری بیش از ۱۰ فلسطینی را به شهادت رساند؛ از زمان روی کار آمدن دولت جدید نتانیاهو و کابینه متشکل از سیاستمداران تندرو صهیونیست، پیش بینی می‌شد تا تنش و درگیری در مناطق مختلف فلسطین و سرزمین های اشغالی افزایش یابد.

دست کم ۸ کشته و ۱۵ زخمی در عملیات موفق رزمندگان فلسطینی در شهر قدس

بنابر اعلام منابع صهیونیستی دست کم ۸ اسرائیلی به هلاکت رسیده و ۱۵ نفر زخمی شده اند.

روایت متخصص واکسن از پشت پرده خیانت کمپانی «فایزر»

فناوری mRNA برای درمان سرطان بود نه ساخت واکسن!

‏چهار شنبه‏، 25‏ ژانویه‏ 2023

20سال قبل که مقالاتم درباره واکسن‌های ژنی را در کنفرانس‌های بین‌المللی ارائه می‌کردم، دانشمندان غربی به شدت موضع می‌گرفتند و می‌گفتند: «شما با چه جرأتی می‌خواهید ژن ویروس را به بدن انسان تزریق کنید؟! چطور نمی‌ترسید از اینکه این DNA وارد ساختار ژنتیکی سلول آن فرد شود و در آینده بلایی سرش بیاورد؟ مثلاً سلول را سرطانی کند...». اما همین‌ها با استفاده از فرصت کرونا، واکسن ژنی با فناوری mRNA را تولید و عرضه کردند. حالا بعد از 2 سال، عوارض واکسن فایزر، اشتباه و خیانت آنها را اثبات کرده است.

گروه جامعه خبرگزاری فارس- مریم شریفی؛ پرده‌ها زودتر از آنچه تصور می‌شد، افتاد. آنچه متخصصان دلسوز با اتکا به تحقیقات دقیق علمی، در خشت خام واکسن‌های mRNA می‌دیدند، بعد از گذشت 2 سال، در آینه واکسن فایزر برای همه مردم دنیا علنی شد. حالا در پایان سومین سال شیوع کرونا کار به جایی رسیده که بعد از رکوردشکنی کشورهای واکسینه شده با فایزر در آمار مبتلایان و فوت شدگان، از یک طرف خیابان‌های برخی از این کشورها به صحنه تجمعات اعتراضی آسیب‌دیدگان واکسن فایزر تبدیل شده و از طرف دیگر، مدیر این شرکت بزرگ دارویی از دست خبرنگارانی که با سئوالات انتقادی درباره عوارض این واکسن او را به چالش می‌کشند، فرار می‌کند.

*فرار مدیر شرکت فایزر از دست خبرنگاران منتقد واکسن فایزر

مردم خشمگین و نگرانِ آسیب‌دیده از کرونا و در رأس آنها خبرنگاران، از مسئولان این شرکت می‌پرسند: چرا هرچه می‌گذرد،‌ از اثربخشی واکسن فایزر در مقابل ویروس کرونا کاسته می‌شود؟ آیا مسئولان این شرکت می‌دانستند این واکسن، انتقال ویروس را متوقف نمی‌کند و تا قبل از علنی شدنش در رسانه‌ها، آن را مخفی نگه داشته بودند؟ درآمد شرکت فایزر از محل فروش واکسن کرونا چقدر بوده و چه میزان دُز تکمیلی این واکسن کافی است تا گردانندگان این شرکت از درآمدهایشان به رضایت برسند؟ آیا شرکت فایزر عوارض جانبی واکسن خود را بر عهده می‌گیرد و به کشورهایی که آن را خریداری کرده‌اند، غرامت پرداخت خواهد کرد؟ و... اما همانطور که «آلبرتا بورلا»، مدیر اجرایی شرکت فایزر بدون ارائه پاسخ به سئوالات خبرنگاران کانادایی و استرالیایی، فرار را بر قرار ترجیح داد، سئوالات افکار عمومی جهان هم درباره اثربخشی ضعیف این واکسن و عوارض ناشی از آن، همچنان بی‌پاسخ مانده است.

تجمع آسیب دیدگان واکسن فایزر در لندن

جالب‌تر از همه اما سکوت مشتاقان واکسن فایزر در ایران است؛‌ همان‌ها که با وجود هشدارهای متخصصان درباره ساختار واکسن‌های ژنی و عوارض احتمالی آن بر سلامت انسان، دو سال قبل با جنجال و هیاهو، به دستور مقام معظم رهبری مبنی بر ممنوعیت واردات واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی ایراد وارد کرده و آمار بالای فوت‌شدگان کرونا در آن مقطع را با این موضوع مرتبط دانستند. اما حالا که به لطف خدا و در نتیجه واکسیناسیون گسترده با واکسن‌های تولید داخل و واکسن‌های غیرآمریکایی، آمار فوتی‌های کرونا در ایران به صفر و تک رقمی رسیده و در مقابل،‌ آمریکا و مشتریان واکسن فایزر هنوز با کابوس چند صد فوتی روزانه کرونا دست به گریبانند، صدایی از این مدعیان به گوش نمی‌رسد؛‌ گویی نه خانی آمده و نه خانی رفته!

به بهانه افشای بی‌اثر بودن واکسن فایزر در جلوگیری از انتقال ویروس کرونا و افزایش نگرانی‌ها درباره عوارض این واکسن، به سراغ دکتر «علی کرمی»، متخصص بیوتکنولوژی پزشکی و فوق تخصص مهندسی ژنتیک با 30 سال سابقه تحقیق در زمینه واکسن رفتیم که از ابتدای شروع بحث واکسن کرونا تلاش کرد با ارائه اسناد محکم علمی، جامعه ایران را از خطرات واکسن‌های mRNA مطلع کند. این روزها که هشدارهای این متخصص حوزه بیوتکنولوژی رنگ واقعیت به خود گرفته، بار دیگر با او به گفت‌وگو نشستیم...

*آقای دکتر! شما یکی از متخصصانی بودید که با شروع واکسیناسیون کرونا، تمام‌قد به مخالفت با واکسن‌های mRNA ازجمله فایزر پرداختید و نسبت به عواقب واردات این واکسن به کشور هشدار دادید. در یک مقطع هم که بحث واردات واکسن فایزر برای واکسیناسیون مادران باردار مطرح شد، شما در گفت‌وگویی با خبرگزاری فارس به شدت به انتقاد از این تصمیم پرداختید و همان صحبت‌ها منجر به لغو آن تصمیم خطرناک شد. حالا بعد از گذشت دو سال، وضعیت نابسامان کرونایی کشور آمریکا و دیگر خریداران فایزر، بر هشدارهای متخصصانی مانند شما درباره این نوع واکسن مهر تأیید زده است. از همین‌جا شروع کنیم...

- من در آن زمان با روشنگری درباره ماهیت واکسن‌های mRNA به وظیفه خودم در مسیر گفتن حقیقت به مردم، عمل کردم. هرچند چه حمله‌ها که گروه‌هایی به ما نکردند... نمی‌دانید بعضی از این افراد غربگرا و عاشق آمریکا با ما چه کردند! همان افرادی که فکر می‌کردند فقط با ورود واکسن آمریکایی به ایران، کرونا ریشه‌کن خواهد شد. اما من به‌عنوان یک متخصص حوزه بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک، با علم به ساختار این واکسن‌ها، از عواقب آن بر سلامت انسان مطلع بودم و نمی‌توانستم ساکت و بی‌تفاوت بنشینم.

دکتر «علی کرمی»، متخصص بیوتکنولوژی پزشکی و فوق تخصص مهندسی ژنتیک با 30 سال سابقه تحقیق در زمینه واکسن

*شاید برای برخی از مخاطبان این سئوال مطرح شود که با توجه به جدید بودن تکنولوژی واکسن‌های mRNA، متخصصانی مانند دکتر کرمی با چه استدلالی به مخالفت با این واکسن‌ها پرداختند؟ براساس چه اطلاعاتی؟

- من 30 سال است در زمینه واکسن تحقیق می‌کنم و جالب است بدانید تحقیقاتم روی همین نوع واکسن یعنی واکسن‌های ژنی متمرکز بوده است. من در سال 1380 بعد از پایان دوران تحصیل و تحقیقات علمی، وقتی که به کشور برگشتم، پروژه‌ای را در ایران در زمینه واکسن‌های ژنی شروع کردم. واقعیت این بود که می‌دانستم آینده ایران به این دانشی که ما در حوزه بیوتکنولوژی پزشکی و مهندسی ژنتیک اخذ کرده‌ایم، نیاز خواهد داشت. همین‌جا فرصت را مغتنم می‌شمارم برای بیان این نکته که من واقعاً افتخار می‌کنم رهبری داریم که در هر سخنرانی که در حوزه علوم و فناوری‌ها بوده، از این فناوری راهبردی نام برده و بر توسعه آن تأکید کرده‌اند.

رشته بیوتکنولوژی یا فناوری زیستی، یک رشته راهبردی و استراتژیک است که الان در تمام ابعاد زندگی انسان ورود کرده است؛ در غذا، انرژی، محیط زیست، صنعت، کشاورزی و... درواقع، بشر متوجه شده که این فناوری‌هایی که دارد توسعه پیدا می‌کند اگر مبتنی بر زیست و حیات بشر و محیط زیست نباشد، مخرب می‌شود که می‌بینیم شده است. از آن طرف، من فوق تخصص در مهندسی ژنتیک هستم. ما از مهندسی ژنتیک برای تولید واکسن، تولید داروهای نوترکیب، برای تشخیص بیماری‌ها، حتی برای فهمیدن علت بیماری‌ها، ریشه بیماری‌ها و ژنوم انسان استفاده می‌کنیم. بنابراین من در سال 80 که عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین (ع) بودم، پروژه واکسن‌های ژنی را کلید زدم و بعدها، نتایج آن را برای آگاهی علاقه‌مندان بر بستر اینترنت قرار دادم. دقت کنید که تاریخ این تحقیقات، چه زمانی است؛ 1380. یعنی 21 سال قبل...

*جالب است. موضوع این پروژه تحقیقاتی شما دقیقاً چه بود؟

- اساس پروژه این بود که آیا می‌شود واکسن‌های نسل چهارمی بسازیم که ساختار آن به طور کلی، با واکسن‌های موجود، متفاوت باشد؟ همانطور که می‌دانید اساس واکسن‌های موجود در دنیا یا ویروس کشته است، یا باکتری کشته، یا ویروس زنده ضعیف‌شده و غیرفعال. اگر هم با بیوتکنولوژی ساخته شده باشد، پروتئین‌های نوترکیب است. این‌ها واکسن‌هایی است که از صد سال پیش تا امروز به مردم ایران هم زده شده است؛ از واکسن آبله و فلج اطفال تا همین واکسن برکت و واکسن‌های پروتئین نوترکیب که خوشبختانه دانشمندان ما هم اینها را ساخته‌اند. من در سال 80 یک ایده جدید دادم. گفتم چرا بیاییم کل پیکره ویروس را به انسان‌ها تزریق کنیم؟ چون یک ویروس، خیلی بزرگ است. یا چرا بیاییم پروتئین ویروس را وارد بدن کنیم؟ ما می‌توانیم ژن ویروس را به انسان‌ها تزریق کنیم.

کتاب «مقدمه‌ای بر واکسن‌های ژنی»، نوشته دکتر علی کرمی

آنجا بود که پروژه VACCINE DNA (واکسن مبتنی بر DNA) را کلید زدم. دقت بفرمایید پروژه فایزر چیست؟ VACCINE mRNA. واکسن mRNA است. به عبارت دیگر، واکسن‌های فایزر، مدرنا و بایونتک، مبتنی بر mRNA هستند که برادرزاده DNA است. یعنی تکنولوژی آنها یکسان است. ازآنجاکه همه این واکسن‌ها برگرفته از «ژن» است، به آنها واکسن‌های ژنتیکی یا ژنی هم می‌گوییم. بنده 20 سال قبل در دانشگاه امام حسین (ع) شروع به تحقیق درباره یکی از انواع واکسن‌های ژنی به نام واکسن DNA کردم و کتابی هم در همین زمینه با عنوان «مقدمه‌ای بر واکسن‌های ژنی» نوشتم. خوب است بدانید این کتاب به صورت رایگان بر بستر اینترنت در دسترس علاقه‌مندان است. https://www.researchgate.net/publication/351284238_mqdmhay_br_waksn_hay_zhny   

بنابراین این ایده را مطرح کردم که می‌توانیم ژن ویروس را به انسان تزریق کنیم؛ حالا می‌خواهد DNA باشد یا mRNA. ایده من این بود که چرا در واکسن‌ها می‌آییم ویروس را به بدن انسان تزریق می‌کنیم؟ ویروس واکنش‌های التهابی می‌دهد. می‌توانیم به جای آن، ژن ویروس را وارد بدن انسان کنیم. تحقیقات را شروع کردم و حتی فاز مطالعات حیوانی را هم پشت سر گذاشتم. البته این ایده قبل از من مطرح شده بود ولی کسی در آسیا و در خاورمیانه چنین پروژه‌ای را کار نکرده بود.

اما خیلی عجیب و دردآور بود که درحالی‌که ما در ایران پیشقراول این حوزه بودیم ولی در ماجرای کرونا، واکسن ژنی را با نام آن دانشمند ترکیه‌ای مطرح کردند. رسانه‌های خودمان کلی روی این موضوع مانور کردند که چند سال قبل در یکی از جشنواره‌های ایران به او جایزه داده شده و تا توانستند نام او را بزرگ کردند. اما هیچ‌کس به بنده مراجعه نکرد که بگوید: آقای دکتر شما 20 سال قبل روی این واکسن ژنی کار کردید. تمام اسناد و مقالات این مسئله، موجود است و نشان می‌دهد ما در این حوزه پیشرو بوده‌ایم. این ماجرا نشان داد هنوز هم در جامعه ما، خارجی‌ها نسبت به سرمایه‌های انسانی داخلی، اولویت دارند؛ حتی در دانشگاه و فضای علمی.

*سرنوشت آن تحقیقات درباره واکسن ژنی چه شد؟ نتیجه تحقیقاتتان را در مجامع علمی بین‌المللی هم ارائه کردید؟

- بله. این مقدمه را مطرح کردم که به همین‌جا برسم. در آن سال‌ها در کنفرانس‌های بین‌المللی متعددی شرکت کردم و مقالاتم درباره واکسن‌های ژنی را ارائه کردم. جالب است بدانید در آن کنفرانس‌ها، دانشمندان آمریکایی و اروپایی در مقابل من به شدت موضع می‌گرفتند و می‌گفتند: «دکتر کرمی! شما با چه جرأتی می‌خواهید DNA یا mRNA را وارد بدن انسان کنید؟! آیا به عواقب خطرناک کاری که دارید می‌کنید، فکر کرده‌اید؟ چطور نمی‌ترسید از اینکه این DNA برود و وارد ساختار ژنتیکی سلول آن فرد شود و در آینده بلایی سرش بیاورد؟ مثلاً سلول را سرطانی کند. یا ژنتیکش را جهت دهد و این جهش، مطلوب نباشد.»

من با توجه به تحقیقاتی که انجام داده بودم، دلایل زیادی برای قانع کردن آنها و اثبات درستی ایده‌ام می‌آوردم اما در نهایت هرگز وارد فاز مطالعات انسانی نشدم و آن پروژه را متوقف کردم. می‌دانید چرا؟ چون به این نتیجه رسیدم که ورود ژن ویروس به بدن انسان، می‌تواند عوارض و خطراتی برای او داشته باشد. بنابراین آن صحبت‌هایی که در ابتدای آمدن فایزر کردم، براساس دانش و تخصصم در زمینه واکسن‌های ژنی بود. خدا را شکر می‌کنم امروز همه به درستی نقدهایی که به واکسن فایزر وارد کردم، پی برده‌اند.

*اما در سمت مقابل، ماجرا کاملاً متفاوت پیش رفت. همان‌ها که به ایده واکسن ژنی شما انتقاد می‌کردند، خودشان اولین واکسن ژنی را در دوران کرونا وارد بازار کردند و واکسیناسیون جمعیت بزرگی را با آن انجام دادند!

- بله. ماجرا این است که آمریکا یک ادعایی دارد. می‌گوید: من پیشقراول علوم زیستی در جهان هستم و اجازه نمی‌دهم در این زمینه، کسی از من جلوتر بیفتد. یعنی هر چیزی را من اول در حوزه علوم زیستی ابداع می‌کنم و دیگران از من تقلید می‌کنند. این خیلی خوب است ولی یک خطر در آن وجود دارد. یعنی همین اتفاقی که درباره واکسن فایزر شاهدش بودیم. اصلاً می‌دانید فناوری mRNA برای چه ساخته شده بود؟ 20 ـ 25 سال از ظهور این فناوری می‌گذرد. قرار بود از فناوری mRNA برای درمان بیماری‌های خطرناک مثل سرطان‌ها استفاده شود. همین الان ما هم در ایران داریم این کار را انجام می‌دهیم. یعنی اصلاً فناوری mRNA با هدف تولید واکسن ساخته نشده بود. آمریکا با کمال تأسف از فرصت کرونا استفاده کرد و وقتی دید آنهمه تعداد کشته‌ها زیاد است و همه دنبال واکسن هستند، با همان ذهنیت «من پیشقراول علم هستم»، آمد واکسن mRNA را تولید و عرضه کرد.

جالب است در همان دوره اوج مباحثات واکسنی، در یک گروه علمی در کلاب هاوس بحث می‌کردیم، یکی از دانشمندان فایزر را به اتاق گفت‌وگو آوردند که با من مناظره کند چون آن روزها به خاطر مخالفت‌هایم با واکسن mRNA، مرا ضد علم و ضد فناوری و فناوری‌ستیز معرفی می‌کردند؛ مثل همان کاری که سرکردگان تراریخته با من کردند و چه توهین‌ها که نکردند. یعنی من که بیوتکنولوژی را در ایران راه‌اندازی کردم را فناوری‌ستیز و فناوری‌هراس معرفی می‌کردند. من به آن دانشمند شرکت فایزر گفتم: من فقط یک سئوال از شما دارم. آیا می‌توانید فقط یک سند ارائه بدهید که قبل از کمپانی فایزر، این فناوری mRNA به‌عنوان واکسن در یک جمعیت انسانی استفاده شده و فازهای مطالعات بالینی را با موفقیت پشت سر گذاشته است؟ ایشان از گروه فرار کرد و رفت. چون چنین چیزی وجود ندارد.

از افرادی که طرفدار فایزر هستند هم می‌خواهم یک سند به من بدهند که نشان دهد قبل از اینکه شرکت فایزر در دوران کرونا به پشتوانه بودجه میلیاردی آقای ترامپ، واکسن mRNA را روی جمعیت انسانی امتحان کند، چنین موضوعی وجود داشته. یک سند بدهند که قبلاً هم چنین واکسنی وجود داشته. نمی‌توانند. چون قبلاً چنین واکسنی امتحان خود را پس نداده است. هدف فایزر این بود که واکسن کرونایش را در زمانی ارائه کند که ترامپ بتواند از آن در انتخابات استفاده کند و رأی بگیرد. ایده‌ای که به افتضاح کشیده شد...

*چه افتضاحی؟

- مراکز علمی صادرکننده مجوز واکسن به ما چه می‌گویند؟ می‌گویند واکسن تولیدی شما باید چهار مرحله فاز تحقیقاتی و فاز یک، دو و سه بالینی را در بازه زمان مشخص و با جمعیت مشخصی پشت سر بگذارد. بعد از آن، اگر ببینیم عارضه ندارد و اثربخشی آن خوب است، به واکسن شما مجوز می‌دهیم. این مراحلی است که برای واکسن‌های ایرانی طی شد، مقالات آن هم موجود است. اما در مورد فایزر نمی‌خواهم بگویم این فازها را طی نکردند ولی با آن سرمایه میلیارد دلاری که دولت آمریکا گذاشت، این مراحل چنان پرشتاب طی شد تا واکسن فایزر بتواند به‌سرعت از FDA مجوز بگیرد. بنابراین با فشار دولت آمریکا بود که مجوز FDA را با عجله به این واکسن دادند...

*بله. در رسانه‌ها آمده بود که در ماه دسامبر سال 2020 رییس کارکنان کاخ سفید در تماس تلفنی به رییس سازمان غذا و دارو آمریکا گفته بود یا فایزر را تأیید کند یا آماده استعفا شود. و این هشدار باعث شد این سازمان، زمان‌بندی تأیید واکسن فایزر را زودتر اعلام کند.

- دقیقاً. بنابراین این کار، سیاسی بود. یعنی نگذاشتند کار تولید واکسن فایزر، روال عادی علمی خود را طی کند. ببینید هنوز سازمان جهانی بهداشت WHO واکسن‌های ما را به صورت رسمی تأیید نمی‌کند. چرا؟ مقالات واکسن‌های ما که در بهترین مجلات علمی منتشر شده؛ از برکت تا نورا. دو مورد از مقالات واکسن نورا (ساخت دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج)) در دو مجله فوق معتبر دنیا منتشر شده است. پس چرا آن را approve نمی‌کند؟ همه فازهای مطالعاتی آن هم با موفقیت انجام شده است. پس معلوم است آنها موضوع کرونا و واکسن کرونا را سیاسی کردند برای بهره‌برداری‌های اقتصادی و سیاسی خودشان و درآمد هنگفتی هم از آن به دست آوردند.

*اما گذر زمان نشان داد واکسن فایزر فاقد اثربخشی لازم است و نمی‌تواند از انتقال ویروس کرونا جلوگیری کند...

- بله. ما در این دو سال، گزارش‌های تمام کشورهایی که از فایزر استفاده کردند را رصد می‌کردیم. رژیم صهیونیستی قبل از همه کشورها واکسن فایزر خریداری کرد و کل جمعیتش را با چهار دز از آن واکسینه کرد. اما جالب است بدانید مقالات بسیاری از رژیم صهیونیستی منتشر شد که نشان می‌داد تعداد مبتلایان کرونا در آنجا نه‌تنها کاهش پیدا نکرد بلکه روند افزایشی داشت. حالا دیگر به همه ثابت شده که فایزر نه‌تنها باعث کنترل کرونا در جهان نشد، بلکه مشتریان آن الان در بدترین وضعیت کرونایی هستند؛ آمریکا بالاترین آمار مبتلایان و فوتی‌های کرونا را دارد. ژاپن و کره که فایزر زدند، آمار بالایی دارند. کشورهای اروپایی که از فایزر استفاده کردند هم همینطور.

همه این موارد نشان می‌دهد واکسن فایزر آن کارایی که ادعا می‌کردند را نداشت. چند روز قبل هم مدیر شرکت فایزر از دست خبرنگاران فرار کرد چون نمی‌توانست جواب سئوالات و انتقادهای آنها را بدهد. همه دارند فایزر را متهم می‌کنند که به سلامت مشتریانش خیانت کرده است. چون نه‌تنها واکسن فایزر نتوانسته مانع ابتلای مردم به کرونا شود بلکه عوارض این واکسن در افراد روند افزایشی پیدا کرده است و موارد متعددی از سکته‌های قلبی در افراد مسنی که واکسن فایزر تزریق کرده بودند، گزارش شده است.

نمونه اسلایدهایی که دکتر کرمی برای تشریح عملکرد واکسن های ژنی تهیه کرده است

*الان فرصت مناسبی است برای اینکه بیشتر درباره عوارض واکسن‌های ژنی ازجمله واکسن فایزر بدانیم. عوارضی که شما نگرانش بودید و امروز اثبات شده، چه مواردی بود؟

- سئوال خوبی است. بسیاری از مردم نمی‌دانند mRNA وکسین در بدن ما چه کار می‌کند و فرق آن با واکسن برکت، نورا، فخرا، اسپایکوژن و... چیست. ببینید برای مثال، واکسن برکت که برگرفته از ویروس کشته کروناست، هیچ عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند. چون ویروسی است که غیرفعال شده؛ نه می‌تواند رشد کند و نه امکان فعالیتی در بدن دارد. فقط در بدن آنتی بادی تولید می‌کند. اما واکسن mRNA خیلی متفاوت است. mRNA درواقع، پیام‌بر است. پیام را به سلول می‌رساند. وقتی واکسن فایزر به عضله تزریق می‌شود، این وارد هسته سلول می‌شود و در سیتوپلاسم سلول، پروتئین اسپایک را درست می‌کند. یعنی mRNA شروع می‌کند در داخل سلول یک سری فعالیت‌هایی انجام می‌دهد.

mRNAکاملا با ویروس کشته فرق دارد. mRNA وقتی داخل سلول می‌شود، فرماندهی سلول را به دست می‌گیرد. بعد از آن چه اتفاقی می‌افتد؟ اختلالی در داخل ژن‌ها و سنتز پروتئین‌ها ایجاد می‌شود که منجر به تولید فاکتورهایی می‌شود که پلاکت‌ها در رگ‌ها شروع می‌کنند به گرفتن. در نتیجه، لخته خون ایجاد می‌شود و در مواردی منجر به مرگ انسان می‌شود. این عارضه هم در واکسن فایزر ایجاد شد و هم در واکسن انگلیسی و متاسفانه جان برخی از افراد را گرفت.

نمونه اسلایدهایی که دکتر کرمی برای تشریح عملکرد واکسن های ژنی تهیه کرده است

این همان دلیلی بود که باعث شد من سراغ تست انسانی واکسن DNA نرفتم. چون بعد از سال‌ها تحقیق به این نتیجه رسیدم که وقتی ژن ویروس را وارد بدن انسان می‌کنم، ممکن است اتفاقاتی که من نمی‌دانم در سلول‌های انسان رخ بدهد. اما متاسفانه سازندگان فایزر این ملاحظه را نکردند و با عجله این واکسن را روی جمعیت انبوه به کار بردند. به این موضوع فکر نکردند این mRNA که وارد بدن انسان می‌شود، ممکن است اتفاقاتی را در درون سلول‌ها ایجاد کند و در درازمدت عوارض جبران‌ناپذیری مثل ایجاد سرطان داشته باشد.

الان اثبات شده یکی از عوارض واکسن فایزر، ایجاد اختلالات جدی در روند انعقاد خون است. وقتی این اختلال در داخل رگ قلب صورت بگیرد، باعث سکته قلبی می‌شود و اگر در داخل رگ مغز اتفاق بیفتد، سکته مغزی را به دنبال دارد. عوارض درازمدت این نوع واکسن هم دور از انتظار نیست. ممکن است فرد 6، 7 سال بعد از تزریق واکسن همچنان با عوارضی مثل بدن درد دست به گریبان باشد... می‌دانید، در ماجرای واکسن کرونا، مردم آمریکا و اروپا، نه‌تنها حق انتخاب نداشتند بلکه هیچ اطلاعاتی هم درباره عوارض واکسنی که در اختیارشان قرار گرفته بود، به آنها داده نشد؛ درست برخلاف ایران...

6واکسن ایرانیِ کرونا

*لطفاً بیشتر توضیح دهید.

- ببینید، ما در ایران علاوه‌بر واکسن‌های وارداتی، 6 نوع واکسن ایرانی هم در اختیار مردم گذاشتیم. حتماً یادتان است که وقتی وارد مراکز واکسیناسیون می‌شدیم، در قسمت‌های مختلف نوشته شده بود: واکسن سینوفارم، واکسن برکت، واکسن نورا، واکسن پاستوکووک و... اما در آمریکا مردم امکان انتخاب نداشتند. آن‌ها فقط می‌توانستند واکسن‌های mRNA ازجمله فایزر را تزریق کنند. آن وقت به این می‌گویند دموکراسی! دموکراسی در داخل ایران بود که فرد می‌توانست واکسن خود را از میان واکسن وارداتی و 6 واکسن ایرانی انتخاب کند. بعد، این‌هایی که یک واکسن در اختیار مردم‌شان گذاشتند و همه را مجبور کردند همان را تزریق کنند، به ما می‌گویند دیکتاتور!

در همان دوران، خانم‌ها و آقایان ایرانی و حتی خارجی از اروپا و آمریکا با من تماس می‌گرفتند و می‌گفتند: آقای دکتر، ما هیچ آپشنی برای انتخاب نداریم. می‌گفتم: اما ما اینجا کلی آپشن داریم؛ من می‌توانم نورا بزنم، می‌توانم فخرا بزنم، می‌توانم سینوفارم یا برکت یا اسپایکوژن و... بزنم. طیف گسترده‌ای از مردم آمریکا و اروپا ناچار فقط فایزر دریافت کردند و متاسفانه امروز دچار این وضعیت هستند.

*اصرار شرکت فایزر برای گنجاندن بند معافیت از پرداخت غرامت برای عوارض احتمالی واکسن کرونا در قرارداد با خریداران هم در همین راستا تفسیر می‌شود؟ آیا می‌شود اینطور نتیجه گرفت که آنها از اثربخشی پایین و عوارض واکسن‌شان اطلاع داشتند و به همین دلیل زیر بار پرداخت غرامت نمی‌رفته‌اند؟

- از نکته‌ای که می‌خواهم بیان کنم، متاسفم. ممکن است بسیاری از غرب‌زده‌ها با من مخالفت کنند. ولی من ازآنجاکه در اروپا و آمریکا زندگی کرده‌ام و تفکرات دولتی آمریکا را می‌شناسم، با اطمینان می‌گویم کمپانی‌های دارویی آمریکایی، فقط به فکر سود مالی خود هستند. دروغ می‌گویند که هدف ما ارتقای safety و ایمنی مردم است. من می‌توانم فهرستی از داروهای آمریکایی مورد تأیید FDA به شما ارائه کنم که بعد از 20 سال معلوم شد عوارض وحشتناک داشته است؛ عوارضی مثل سرطان، سقط جنین و... واقعیت همان است که عرض کردم؛ این‌ها دنبال تجارت و سود هستند. منفعت مالی برای آنها مهم‌تر از جان انسان‌هاست. این کمپانی‌ها عجله می‌کنند در تبدیل یک فناوری و یک دانش به دارو و تجارت با آن. یعنی بحث تجاری کردن دارو، شکست دادن و از بین بردن رقبا و اول شدن در دنیا، برای اینها فوق العاده مهم است.

در همین بحث mRNA، اشاره کردم که این فناوری برای درمان سرطان‌ها آمده بود. ما با mRNA می‌توانیم به دارو فرمان بدهیم برو فقط سلول‌های سرطانی را پیدا کن و وارد آنها شو. یک سوئیچ off آنجاست. سلول‌های سرطانی را خاموش کن. دیگر خود آنها خودشان را می‌کشند. یعنی راحت می‌توانیم بگوییم طرف سلول سالم نرو. این ایده بسیار خوبی است و در آینده کمک فراوانی به درمان بیماران خواهد کرد ولی آمریکا حق نداشت این فناوری را با عجله به واکسن تبدیل کند و به میلیاردها انسان تزریق کند که به دو سال نرسیده، به این روز بیفتد. حتماً در خبرها خوانده و شنیده‌اید امروز مردم در آمریکا و اروپا به دلیل کم‌اثر بودن واکسن فایزر و جدی شدن عوارض آن بر روی برخی افراد مثل سالمندان به شدت عصبانی هستند. با همین اتفاقات، یکبار دیگر تفاوت ایران و آمریکا در حوزه علم و دانش مشخص و اثبات شد.

*برایمان بگویید ما و آمریکا در حوزه علم چه تفاوتی داریم؟

 - ببینید برای مثال، یک شرکت دانش بنیان در ایران هم دارد روی فناوری واکسن mRNA کار می‌کند و الان هم در مرحله فازهای بالینی است. اما بدانید قطعاً مجوز آزمایش روی بدن انسان به آن داده نخواهد شد. با توجه به اینکه در ایران اسلامی، اخلاق مداری در حوزه علم حاکم است، چنین اتفاقی نخواهد افتاد. به قول شهید مطهری که می‌گفت: انسان دو بال پرواز دارد؛ علم و اخلاق. بنابراین برای سعادت انسان، این دو نباید از هم جدا شوند. درباره محصولات تراریخته هم همین اتفاق افتاد و قانون ممنوعیت کشت محصولات تراریخته در مجلس شورای اسلامی تصویب و ابلاغ شد.

باعث افتخار جمهوری اسلامی ایران است که اینقدر برای سلامت مردم خود و حفظ محیط زیست احترام قائل است. در مقابل، آمریکا برای جان مردم، ارزش قائل نیست. فناوری جدید را می‌آورد تزریق می‌کند، میلیاردها دلار پول به جیب می‌زند بی‌آنکه برایش اهمیت داشته باشد مثلاً 100 هزار نفر هم بمیرند، عده‌ای سکته کنند و دچار عوارض شوند. بعد هم می‌گوید: من که در قرارداد گفته بودم هیچ غرامتی نمی‌دهم.

چرایی ممنوعیت واردات واکسن های آمریکایی و انگلیسی

*... و صحبت پایانی؟

- یک بار دیگر می‌گویم من افتخار می‌کنم به داشتن چنین رهبری که به حرف دانشمندان کشورش اهمیت می‌دهد و برخلاف دولتمردان آمریکا که دنبال سود و منفعت هستند، ایشان با تاکید بر اخلاق، حافظ جان و سلامتی ملت ایران است. واقعاً خدا رهبر خردمند ما را حفظ کند. اگر ایشان آن دستور درباره ممنوعیت واردات واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی را صادر نمی‌کردند، در آن مقطع افراد و گروه‌هایی به شدت داشتند به امثال من حمله می‌کردند و می‌گفتند شما ضد علم هستید و نمی‌گذارید واکسن فایزر به ایران بیاید. به لطف آن دستور رهبری، جلوی واردات این واکسن‌ها گرفته شد. حالا بعد از دو سال که کشورهای واکسینه شده با فایزر با این مشکلات مواجه شده‌اند، به همه اثبات شده که ما فقط دغدغه سلامت مردم ایران را داشتیم.

ما در ایران از واکسن‌های داخلی تولید دانشمندان ایرانی و واکسن‌های وارداتی غیرآمریکایی استفاده کردیم و الحمدلله آمار فوتی‌های کرونایی‌مان از 700 نفر در دولت قبل، به آمار تک رقمی رسیده است و بسیاری از روزها را هم به لطف خدا بدون فوتی کرونا سپری کردیم. جالب است برایتان بگویم من و تعدادی از اساتید دانشگاه بعد از آنکه واکسن‌های ایرانی تزریق کردیم، آزمایش دادیم. آنقدر آنتی بادی تولید شده در بدن ما خوب بود که منِ متخصصِ واکسن، از کارآیی خوب این واکسن‌ها حیرت می‌کردم. همه اینها نشان می‌دهد بی‌دلیل نبوده هنوز مجوز واکسن‌های ایرانی صادر نشده. قطعاً کارآیی بالای واکسن‌های ما برای آنها هم اثبات شده و اگر مجوز را صادر می‌کردند، مطمئن باشید تمام کشورهای دنیا برای خرید واکسن‌های ایرانی درخواست می‌دادند. موضوع را سیاسی کردند تا ایران بیش از این بزرگ نشود؛ ایرانی که صد سال سابقه واکسن سازی دارد و دانشمندان جوان آن می‌توانند هر نوع واکسنی را با بهترین کیفیت بسازند و رقیب امثال فایزر شوند.

هدیه 11 میلیارد دلاری ایرانی‌ها به اقتصاد ترکیه

دوشنبه‏، 23‏ ژانویه‏ 2023

آمارها نشان می‌دهد طی ۸ سال اخیر ایرانی‌ها بیش از ۶۶۰۰ شرکت در ترکیه تأسیس و نزدیک به ۳۷ هزار فقره نیز ملک در این کشور خریداری کرده‌اند. البته این موارد به جز سپرده‌گذاری در بانک‌ها و خرید سهام در بازار سرمایه ترکیه است که همگی به قصد دریافت تابعیت انجام شده است. برخی فعالان اقتصادی می‌گویند سرمایه‌گذاری در ترکیه آن‌طور که در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها تبلیغ می‌شود، جذاب نبوده و بازندگان زیادی ازجمله بین ایرانی‌ها داشته است. این وضعیت را می‌توان در آمارهای اقتصادی ترکیه نیز مشاهده کرد، به‌طوری که طبق آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار ترکیه، قیمت مسکن در این کشور طی یک سال اخیر بیش از ۱۷۰ درصد، قیمت غذا و اقلام خوراکی و هزینه‌های زندگی بیش از ۱۰۰ درصد و هزینه انرژی نیز به همین میزان افزایش داشته است. این وضعیت در ارزش لیر نیز قابل‌مشاهده است، آمارها نشان می‌دهد نرخ برابری لیر در مقابل دلار طی ۲۴ ماه اخیر با افت ۱۵۴ درصدی از ۷.۴ لیر در فوریه ۲۰۲۱ به حول و حوش ۱۹ لیر در روزهای اخیر رسیده است. شاید گفته شود با توجه به افزایش قیمت ملک، سرمایه‌گذاران ایرانی سود کرده‌اند اما بخش زیادی از آن سود با کاهش ارزش لیر از بین رفته است. فعالان اقتصادی می‌گویند «ترکیه، ایران بدون تحریم است، به عبارتی همه مشکلات تورمی و مشکلات ساختاری ایران را دارد اما صرفاً خارج از تحریم‌های آمریکاست.» البته این بدان معنا نیست که شاخص‌های اقتصاد کلان این کشور شبیه به ایران است بلکه منظور فعالان اقتصادی این است که برای سرمایه‌گذاری ترکیه جای مناسبی حداقل برای ایرانی‌ها نیست. اما درخصوص خروج سرمایه از ایران نیز، به نظر می‌رسد این شرایط صرفاً با احیای حکمرانی اقتصادی که برخی از شاخص‌های آن شامل ثبات اقتصادی و سیاسی است، به نفع کشورمان تغییر خواهد یافت. 

تأسیس ۶۶۰۰ شرکت در ترکیه

گفته شد که یکی از شرایطی که دولتمردان ترکیه جهت دریافت تابعیت این کشور برای خارجی‌ها تعیین کرده‌اند، تأسیس شرکت و استخدام نیروی کار ترکیه در این شرکت‌ها بوده است. سرمایه‌گذاری ثابت به ارزش حداقل ۵۰۰ هزار دلار، ایجاد فرصت شغلی حداقل برای ۵۰ نفر و سپرده‌گذاری حداقل ۵۰۰ هزار دلار در بانک‌های این کشور به مدت سه سال و خرید حداقل ۵۰۰ هزار دلار سهام صندوق سرمایه‌گذاری املاک یا سهام صندوق سرمایه‌گذاری نیز از دیگر ابزارهای دریافت تابعیت این کشور است. در این خصوص بررسی آمارهای اتحادیه اتاق‌های بازرگانی و بورس ترکیه (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği) نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۰ ایرانی‌ها تنها ۵۴ شرکت، در سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ به ترتیب ۷۳ و ۴۳ شرکت در این کشور تأسیس کرده‌اند اما این تعداد حالا در سال ۲۰۲۱ به ۹۳۶ و در سال ۲۰۲۲ به ۱۳۰۰ شرکت رسیده است. درمجموع از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲ ایرانی‌ها ۶ هزار و ۶۱۱ شرکت در این کشور تأسیس کرده‌اند. اگر برای تأسیس و راه‌اندازی هر شرکت ایرانی‌ها فقط ۲۵۰ هزار دلار هم هزینه کرده باشند، طی این مدت ایرانی‌ها حدود ۱.۷ میلیارد دلار در تأسیس شرکت سرمایه‌گذاری انجام داده‌اند. 
خرید ۳۷ هزار ملک طی ۸ سال

اما بخش دوم از سرمایه‌گذاری ایرانی‌ها در ترکیه مربوط به خرید ملک است. گفته شد که قوانین خرید ملک در این کشور طی دو دوره تغییر داشته است. طبق آمارهای مرکز آمار ترکیه، خرید ملک از سوی ایرانی‌ها در ترکیه از ۷۴۴ فقره در سال ۲۰۱۵ به ۱۰ هزار و ۵۶ ملک در سال ۲۰۲۱ و ۸ هزار و ۲۲۳ فقره در سال ۲۰۲۲ رسیده است. ممکن است اینطور تصور شود که خرید ملک از سوی ایرانیان در ترکیه کاهش یافته، اما باید توجه داشت که طی سال ۲۰۲۲ رقم حداقل سرمایه‌گذاری در املاک ترکیه از ۲۵۰ به ۴۰۰ هزار دلار رسیده است. به عبارتی، شاید تعداد خریدها کاهش یافته اما حجم خروج سرمایه افزایشی بوده است. برآوردهای رسمی از میزان خروج سرمایه در بخش ملک وجود ندارد اما اگر سال‌های قبل را با ۲۵۰ هزار دلار و سال ۲۰۲۲ را با ۴۰۰ هزار دلار در نظر بگیریم، طی مدت ۸ سال اخیر حدود ۹.۳ میلیارد دلار در بخش ملک، سرمایه از کشورمان به ترکیه منتقل شده است.

۱۱ میلیارد دلار خروج سرمایه به ترکیه

گفته شد که کشور ترکیه برای اعطای تابعیت شروط مختلف شش‌گانه داشته است. در این گزارش صرفاً به دو بخش خرید ملک و تأسیس شرکت پرداخته شد و سپرده‌های سرمایه‌گذاری در بانک و سهام و... به دلیل در‌دسترس نبود آمار، مورد بررسی قرار نگرفت. اما در همین دو بخش نیز آمارها نشان می‌دهد طی ۸ سال اخیر حداقل ۱۱ میلیارد دلار از ایران به سمت املاک و سرمایه‌گذاری در شرکت‌های این کشور خروج سرمایه انجام شده است. این ارقام با دلار فعلی حدود ۴۰ هزار تومان هم رقمی معادل ۴۴۰ هزار میلیارد تومان است. رقمی که معادل ۲۲ درصد از بودجه عمومی کشور و معادل کل یارانه نقدی است که دولت در سال آینده باید به ایرانی‌ها بدهد. 

اردوغان روی پول همسایه‌ها حساب باز کرده

از ابتدای روی کار آمدن اردوغان تا ۱۸ سپتامبر سال ۲۰۱۸ شرایط کسب شهروندی برای اتباع خارجی در ترکیه بسیار پیچیده‌تر از شرایط فعلی بود، چراکه چهار شرط برای دریافت شهروندی پیش‌روی یک تبعه خارجی قرار داشت که این شروط شامل داشتن سه‌میلیون دلار سپرده بانکی یا داشتن دومیلیون دلار سرمایه ثابت یا خرید خانه‌ای به ارزش یک‌میلیون دلار یا استخدام ۱۰۰ نفر کارمند ترک توسط کارفرمایان خارجی بود. اما با تصمیم دولت ترکیه که مفاد آن چهارشنبه، ۲۸ شهریور سال ۹۷ در روزنامه رسمی این کشور منتشر شد، شرایط پیشین برای کسب شهروندی کاملاً تغییر کرد، به‌طوری‌که براساس قوانین جدید، شرط ۱. سپرده بانکی از سه‌میلیون دلار در قانون قبلی به ۵۰۰ هزار دلار کاهش یافت (کاهش حدود ۸۰درصدی)، ۲. سرمایه ثابت از دومیلیون دلار به ۵۰۰ هزار دلار تقلیل یافت (کاهش حدود ۷۵درصدی)، ۳. ارزش خانه خریداری‌شده از یک‌میلیون دلار به ۲۵۰ هزار دلار کاهش یافت (کاهش ۷۵درصدی)، ۴. شرط استخدام ۱۰۰ کارمند ترک به ۵۰ کارمند تقلیل یافت (کاهش ۵۰درصدی). همچنین دو شرط دیگر نیز به شروط قبلی اضافه شد که شامل ۵. خرید سهام به ارزش ۵۰۰ هزار دلار و ۶. خرید اوراق قرضه به ارزش ۵۰۰هزار دلار است. این تصمیم دولت ترکیه پس از سقوط ۴۰درصدی ارزش لیر درمقابل دلار و افزایش نرخ تورم در همان سال ۲۰۱۸ رخ داد که در همان زمان با استقبال شهروندان کشور‌های همسایه مواجه شد و در خروج سرمایه از این کشور‌ها بسیار موثر بود، کل فرآیند اعطای تابعیت در این کشور به شهروندان خارجی که یکی از شروط ۶گانه را انجام دهند، ۷۰ روز است و پس از این تاریخ، پاسپورت ترکیه به سرمایه‌گذاران اعطا می‌شود. همچنین از دیگر شروط اعطای تابعیت ترکیه این است که سرمایه‌گذار حق فروش و واگذاری ملک یا هرکدام از موارد شش‌گانه را تا سه سال ندارد.

اما در سال ۲۰۲۲ دولت اردوغان تصمیم گرفت ارزش ملکی که برای درخواست شهروندی خریداری می‌شود از ۲۵۰ هزار دلار به حداقل ۴۰۰ هزار دلار افزایش یابد. براین اساس ازجمله راه‌های دریافت شهروندی ترکیه سرمایه‌گذاری ثابت به ارزش حداقل ۵۰۰۰۰۰دلار و تایید وزارت صنعت و فناوری خریداری چندگانه ملک غیرمنقول به ارزش حداقل ۴۰۰۰۰۰ دلار آمریکا به قید ممنوع بودن فروش تا مدت ۳ سال یا تنظیم قرارداد دفاتر اسناد رسمی درخصوص پیش‌خرید واحدهای مسکونی به ارزش۴۰۰۰۰۰  دلار یا معادل آن در ارزهای دیگر یا معادل آن در لیر ترکیه به قید ممنوع بودن انتقال آن تا مدت ۳ سال تأیید‌ شده توسط وزارت محیط‌زیست و شهرسازی، ایجاد کردن فرصت شغلی حداقل برای ۵۰ نفر تایید‌شده توسط وزارت، خانواده کار و خدمات اجتماعی حداقل معادل ۵۰۰۰۰۰ دلار یا معادل آن در ارزهای دیگر یا معادل آن در لیر ترکیه را به مدت ۳ سال در بانک‌های ترکیه سپرده‌گذاری کردن و تأیید از طرف سازمان بانکداری با شرط خریداری سهم مشارکت سهام صندوق سرمایه‌گذاری املاک یا سهم مشارکت سهام صندوق سرمایه‌گذاری سرمایه به ارزش حداقل ۵۰۰۰۰۰دلار تاییدشده توسط هیات‌مدیره بازار سرمایه و... است.

آن‌طور که فعالان اقتصادی کشور و رسانه‌های محلی ترکیه می‌گویند (البته در رسانه‌های رسمی این کشور سانسور می‌شود)، مردم ترکیه نسبت به افزایش خرید ملک در ترکیه از سوی خارجی‌ها، افزایش اجاره‌بهای خانه و در مواردی هزینه‌های حمل‌ونقل معترض هستند اما ظاهرا دولت اردوغان روی پول همسایه‌ها حساب باز کرده و حالاحالاها قرار نیست به این اعتراضات توجهی کند. این نکته لازم به ذکر است که در سال ۲۰۲۲ یکی از دلایل افزایش هزینه دریافت تابعیت با خرید مسکن از ۲۵۰ به ۴۰۰ هزار دلار نیز هجوم خارجی‌ها به بازار مسکن این کشور بوده است. به‌ویژه اینکه در دو سال اخیر ساخت‌وساز نیز در این کشور پاسخگوی نیاز مردم ترکیه نبوده است. 

 ۵ دلیل مهاجرت ایرانی‌ها

اولین سوالی که ممکن است برای همه مطرح شود، این است که چرا ایرانی‌ها مهاجرت می‌کنند؟ طبق پیمایشی که در سال ۱۴۰۱ و توسط رصدخانه مهاجرت ایران برای پنج گروه شامل دانشجویان و فارغ‌التحصیلان، پرستاران و پزشکان، کارآفرینان و مدیران ارشد، مدیران میانی و کارکنان اجرا شده، این گروه‌ها 1- بی‌ثباتی اقتصادی کشور (تحریم‌ها، نوسان قیمت ارز و تورم)، ۲- ناامیدی نسبت به آینده، ۳- شیوه حکمرانی، نظم و قانون‌مداری جامعه، ۴- دغدغه آینده فرزندان و ۵- وجود فساد و زدوبند در ادارات را مهم‌ترین عواملی ذکر کرده‌اند که در تصمیم آنان به مهاجرت موثر است. به‌عبارتی نخبگان، افراد متخصص و صاحبان سرمایه، فشارهای اقتصادی، نبود فرصت‌های ایفای نقش، احساس به‌رسمیت شناخته نشدن و احساس غیرمفید بودن در کشور را عوامل دافعه ذکر می‌کنند که آنها را تشویق به مهاجرت می‌کند.

اما اگر به‌صورت موردی به این موضوع بپردازیم، در بخش فعالان اقتصادی، کارآفرینان و صاحبان سرمایه موانعی وجود دارد که آنها را تشویق به مهاجرت می‌کنند. در این خصوص می‌توان به شاخص‌های مورد ارزیابی در دو گزارش شاخص «امنیت سرمایه‌گذاری» و «گزارش پایش ملی محیط کسب‌وکار» اشاره کرد. گزارش اولی توسط مرکز پژوهش‌های مجلس و گزارش دوم توسط اتاق بازرگانی ایران منتشر می‌شود. طبق پایش مرکز پژوهش‌های مجلس، شاخص کل امنیت سرمایه‌گذاری در سال ۱۴۰۰ (آخرین گزارش) حدود ۵.۹۲ (بدترین نمره عدد ۱۰ است) بوده است. طبق این گزارش، طی سال۱۴۰۰ نامناسب‌ترین مولفه امنیت سرمایه‌گذاری مربوط به «اعمال‌نفوذ و تبانی در معاملات ادارات» بوده، دومین مولفه «عمل مسئولان ملی به وعده‌های اقتصادی داده‌شده» و مولفه سومی، «عمل مسئولان استانی و محلی به وعده‌های اقتصادی داده‌شده» است. «شیوع رشوه در ادارات»، «اختلال در اثر تحریم‌های خارجی»، «عدم‌حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایه‌گذاری» و «فقدان ثبات در قیمت مواد اولیه» دیگر عواملی هستند که فعالان اقتصادی آنها با به‌عنوان تخریبگران امنیت سرمایه‌گذاری ذکر کرده‌اند. براساس گزارش پایش ملی محیط کسب‌وکار اتاق بازرگانی ایران نیز، رقم آن در تابستان ۱۴۰۱، حدود ۵.۸۸ (نمره بدترین ارزیابی ۱۰ است) ارزیابی‌شده که با وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارد. فعالان اقتصادی مشارکت‌کننده در پیمایش ملی، به ترتیب سه مولفه: ۱- غیرقابل‌پیش‌بینی بودن و تغییرات قیمت مواد اولیه و محصولات، ۲- بی‌ثباتی سیاست‌ها، قوانین و مقررات و رویه‌های اجرایی ناظر بر کسب‌وکار و ۳- دشواری تامین مالی از بانک‌ها و را نامناسب‌ترین مولفه‌های محیط کسب‌وکار کشور نسبت به سایر مولفه‌ها ارزیابی کرده‌اند. «موانع اداری در اخذ مجوز کسب‌وکار»، «برداشت‌های سلیقه‌ای ماموران نهادهای دولتی از قوانین و مقررات»، «سوءاستفاده مقامات دولتی از موقعیت اداری خود» و «دخالت‌های غیرمنطقی نهادهای حاکمیتی در تعیین قیمت‌ها در بازار» نیز از دیگر مواردی بوده‌اند که فعالان اقتصادی به‌عنوان مولفه‌های بی‌ثبات‌کننده فضای کسب‌وکار ذکر کرده‌اند.

اما بخش دوم از مهاجران؛ نخبگان، متخصصان و دانشجویان و صاحبان کسب‌وکارهای اینترنتی و استارتاپ ها هستند. طبق آمارهای رصدخانه مهاجرت ایران، گرچه ایران در بین بیش از ۲۰۰ کشور کوچک و بزرگ رتبه ۵۴ مهاجرفرستی را دارد، اما در سال ۲۰۲۱ کشورمان در رتبه ۱۷ دانشجوفرستی بین ۲۰۰ کشور قرار داشته و این رتبه در ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ حول‌وحوش ۲۹ تا ۳۰ بوده است. طبق این آمارها، در سال ۲۰۲۱ درحالی تعداد دانشجویان ایرانی در خارج ۶۶ هزار و ۷۰۱ نفر است اما این تعداد در اولین آمار در دسترس یعنی سال ۲۰۰۰ حدود ۱۷ هزار و ۴۴۲ نفر بوده است. به‌عبارتی طی ۲۰ سال اخیر تعداد دانشجویان ایرانی مهاجر به چهاربرابر رسیده است. درخصوص دلایل مهاجرت دانشجویان و پژوهشگران و نخبگان یک شاخص بین‌المللی که وجود دارد، «شاخص جهانی رقابت‌پذیری برای استعدادها» است. طبق گزارش موسسه INSEAD، جایگاه ایران در شاخص رقابت‌پذیری برای استعدادها در سال ۲۰۲۲ میلادی و در مقایسه با سال گذشته با سقوط ۱۲ پله‌ای همراه شده و از رتبه ۱۰۰ به رتبه ۱۱۲ تغییر یافته است. به عبارتی جذابیت ایران در این شاخص برای دانشجویان بدتر از ۱۱۱ کشور بوده است. 

 اما بخش دیگری از مهاجرت‌ها در سال‌های اخیر به‌واسطه شرایط اقتصادی کشورمان بوده است. طی سال‌های اخیر کشورمان بدترین تورم سالانه از سال ۱۳۲۲ به بعد را تجربه کرده، همچنین در سال‌های اخیر سیاست ارزی کشور و توزیع حجم عظیم یارانه‌های ارزی موجب‌شده بخشی از افراد رانت‌خوار با شگردهای مختلف ازجمله صادرات بدون بازگشت، ارزهای با کیفیت کشور را خارج کرده و در ترکیه و کشورهای دیگر برای خودشان حسابی زندگی دست‌وپا کنند. این اتفاق که ناشی از تفاوت شدید نرخ ارز بازار و نرخ ارز دولتی بوده، با توزیع ارز دولتی، افراد زیادی را تشویق به خروج ارز و سوءاستفاده از رانت ارزی کرده است. فرآیند فسادزای اعطای کارت‌های بازرگانی و ازجمله کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای نیز در خروج ارز، صادرات بدون بازگشت و نابود کردن منابع ارزی کشور توسط عده‌ای از رانت‌خواران در این اتفاق موثر بوده است. بخش دیگری از اتفاقات منجر به خروج ارز از کشور، کاهش ارزش پول ملی، کاهش درآمد سرانه و درجا زدن رشد اقتصادی کشور طی دهه ۹۰ نیز در تشویق برخی فعالان اقتصادی، مردم طبقه متوسط و نخبگان به مهاجرت نیز موثر بوده است. اما درکنار اینها، تصمیمات دولتمردان نیز در کاهش اعتماد و سرمایه اجتماعی موثر بوده و مجموعه اینها در افزایش مهاجرت، افزایش خروج سرمایه نقش داشته‌اند.

 تورم ۱۰۲ درصدی غذا در ترکیه

براساس آمارهای مرکز آمار ترکیه، گرچه در ماه دسامبر تورم سالانه این کشور به ۶۴.۳ درصد رسیده اما در بخش مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت‌ها تورم سالانه منتهی به دسامبر با ۸۰ درصد، بالاترین تورم سالانه را در بین گروه‌های عمده داشته است. پس از آن، مواد غذایی و نوشیدنی‌های غیرالکلی با حدود ۷۸ درصد، در رتبه دوم بالاترین تورم سالانه قرار داشته است. اثاث خانه با ۷۳ درصد، هزینه هتل‌ها، کافه‌ها و رستوران‌ها با ۶۸.۵ درصد، بخش درمان با ۶۶.۶ درصد؛ تنباکو با ۶۵ درصد، حمل‌ونقل و کالاها و خدمات متفرقه با ۵۴ درصد، تفریح ​​و فرهنگ با ۵۰ درصد، تحصیل و آموزش با ۳۷ درصد، ارتباطات با ۳۲.۶ درصد و پوشاک و کفش با ۲۵.۸ درصد به ترتیب بیشترین تورم سالانه را داشته‌اند. اما بررسی آمارهای سه سال اخیر نیز نشان می‌دهد در اکتبر ۲۰۱۹ تورم بخش غذا و خوراکی‌های این کشور فقط ۷.۸ درصد بوده است که این مقدار در اکتبر ۲۰۲۲ حتی قله ۱۰۲ درصدی را نیز فتح کرده است.

کارشناسان اقتصادی می‌گویند افزایش هزینه‌های غذا و خوراکی‌ها در این کشور در کنار افزایش شدید قیمت مسکن منجر به فقر غذایی در ترکیه شده است. این وضعیت موجی از نارضایتی‌ها از دولت اردوغان را نیز به همراه داشته است. 

رشد ۱۷۴ درصدی قیمت مسکن طی یک‌سال

براساس اطلاعات منتشرشده توسط بانک مرکزی ترکیه، قیمت مسکن در ماه نوامبر ۲۰۲۲ در سراسر ترکیه به‌طور سالانه بیش از ۱۷۴ درصد افزایش یافته است، این مقدار در استانبول ۱۸۶ درصد، در آنکارا ۱۸۲ درصد و در ازمیر ۱۷۶ درصد بوده است. طبق گزارش شاخص قیمت املاک مسکونی (RPPI)، قیمت یک مترمربع زیربنای مسکونی در کل ترکیه طی نوامبر امسال به ۱۶ هزار و ۹۸۴ لیر رسیده، این مقدار در استانبول ۲۶ هزار و ۹۰۴ لیر، در آنکارا ۱۲ هزار و ۴۴۶ لیر و در ازمیر ۲۰ هزار و ۸۶۱ لیر است. 

 ۳ برابر شدن قیمت مسکن در ۳ سال

طبق آنچه در نمودار قیمت مسکن در ترکیه آمده، میانگین قیمت هر مترمربع مسکن در ترکیه طی ژانویه سال ۲۰۲۲ حدود ۷۰ هزار و ۷۹ لیر بوده است که این مقدار با رشد ۲.۴ برابری یا به‌عبارتی با رشد ۱۴۰ درصدی در نوامبر به ۱۶ هزار و ۹۸۱ دلار رسیده است. همچنین از سپتامبر ۲۰۱۹ تا نوامبر ۲۰۲۲ قیمت مسکن در ترکیه نزدیک به پنج‌برابر شده است. در این خصوص روزنامه ینی‌چاق ترکیه در گزارشی به نقل از هانچی‌اوغلو، رئیس هیات‌مدیره اتاق مشاوران مالی آنتالیا می‌نویسد: «آخرین سطح افزایش مسکن و اجاره‌بها در آنتالیا من را شوکه کرده است. وقتی خانه‌های ۶۰۰ هزار لیری در مدت سه‌سال به بیش از پنج میلیون لیره رسید، شهروندان گفتند: چه کسی کشور را این‌گونه کرد؟ هانچی‌اوغلو در بیانیه مطبوعاتی اتاق مشاوران مالی آنتالیا می‌گوید: آپارتمانی که ۶۰۰ هزار لیر در سه‌سال گذشته قیمت داشته درحال‌حاضر به بالای پنج‌میلیون رسیده است. این امر باعث‌شده پیدا کردن خانه برای ساکنان اینجا و به‌ویژه دانشجویان غیرقابل‌دسترس باشد. وی ادامه می‌دهد: کشور ما به‌ویژه به‌دلیل درگیری در کشورهای همسایه، حجم قابل‌توجهی از مهاجرت‌های خارجی را در خود جذب کرده است. در این مرحله، بحران‌های بیرونی و داخلی بر مسکن شهرها تأثیر متفاوتی می‌گذارند. آنتالیا به‌طور خاص از یک‌طرف جذاب بوده و مشکل بسیار جدی دسترسی به مسکن برای کسانی که در اینجا زندگی می‌کنند، ایجاد کرده است.»

 افزایش ۱۰۲ درصدی هزینه زندگی در استانبول 

براساس داده‌های محاسبه‌شده توسط آژانس برنامه‌ریزی استانبول (IPA) وابسته به شهرداری کلانشهر استانبول (IMM)، هزینه زندگی در استانبول در ماه اوت سال ۲۰۲۲ به ۱۰۲ درصد افزایش یافته و هزینه زندگی یک خانواده چهارنفره به ۲۳ هزار و ۸۵۶ لیر افزایش یافته است. بر اساس تحقیقات انجام‌شده توسط این موسسه، نرخ افزایش هزینه زندگی در استانبول در ماه آگوست ۵.۲ درصد بوده است. درحالی‌که این نرخ در ژوئن ۸.۲ ​​درصد و در جولای ۳.۸ درصد بوده است. همچنین در ماه آگوست، متوسط ​​هزینه زندگی یک خانواده چهارنفره در استانبول نسبت به ماه قبل ۱۱۷۳ لیر افزایش یافته و میانگین ۲۳ هزار و ۵۸۶ لیر رسیده است. طبق این آمارها، در آگوست یکی از چشمگیرترین تغییرات قیمتی نسبت به ماه قبل در رب گوجه‌فرنگی با ۳۴ درصد مراقبت‌های بهداشتی و بهداشت دهان و دندان ۴۳ درصد و در پوشک نوزاد ۱۹ درصد بوده است.
 اردوغان رکورددار تورم ۲۰ ساله

براساس گزارش مرکز آمار ترکیه، در دسامبر ۲۰۲۲ تورم سالانه ترکیه به بیش از ۶۴ درصد رسیده است. همچنین آمارها نشان می‌دهد تورم فعلی ۶۴.۳ درصدی ترکیه که در ماه‌های اکتبر و نوامبر به ۸۵.۵ درصد رسیده بود، بالاترین تورم از دسامبر ۲۰۰۴ تاکنون است. درخصوص دلایل تورم در ترکیه مباحث مختلفی مطرح است. این دلایل از کرونا و هزینه‌های انرژی گرفته تا سیاستگذاری پولی و مالی اردوغان که با افزایش تورم نرخ بهره را به‌شدت سرکوب کرده است. نگاهی به تحلیل‌های اصلی در این خصوص نشان می‌دهد عمده تاکید تحلیل گران در خصوص دلیل تورم این کشور، حول ‌محور نرخ بهره می‌چرخد. 

یورونیوز در این خصوص می‌نویسد: «براساس نظرسنجی مرکز تحقیقات اجتماعی Yöneylem، بیش از دوسوم مردم در ترکیه برای پرداخت هزینه غذا و تامین هزینه کرایه‌خانه خود با مشکل مواجه هستند که به افزایش بیماری‌های روانی و بدهی دامن می‌زند. اما شرایط در همین سال‌های گذشته به این شکل نبود. اقتصاد ترکیه طی دو دهه گذشته جهش قابل‌توجهی داشته است – که نتیجه آن رشد تولید ناخالص داخلی سالانه ۵.۸ درصد (به‌طور متوسط) در بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۱ بود.» 

در اینجا این سوال مطرح می‌شود چه اشتباهی در آن کشور رخ داده است؟ از هرکسی که به‌صورت مستمر به ترکیه می‌رود بپرسید، به شما می‌گوید لیر ترکیه در وضعیت خوبی نیست. از سال ۲۰۱۳، ارزش این ارز به‌طور پیوسته کاهش یافته و در طی ۱۲ ماه گذشته به ورطه نابودی رفته است. در سپتامبر ۲۰۲۱، یک دلار آمریکا حدود هشت لیر ترکیه ارزش داشت، اما تا دسامبر ۲۰۲۲، این رقم به نزدیک ۱۹ رسیده است. یکی از پیامدهای اصلی این کاهش ارزش، تورم است. کسب‌وکارهای ترکیه تحت‌تاثیر کاهش ارزش لیر قرار گرفته‌اند که باعث افزایش هزینه‌های تولید شده است، درحالی‌که دستمزد مردم کاهش یافته است و اکنون می‌توانند با پول خود کمتر خرید کنند. Cem Oyvat، مدرس اقتصاد در دانشگاه گرینویچ به یورونیوز می‌گوید: «وضعیت برای کارگران ماهر حتی بدتر است که منجر به «فرار مغزها» از این کشور شده است.» او می‌گوید از دست دادن چنین استعدادهایی، پتانسیل آسیب رساندن به اقتصاد ترکیه را در آینده دارد، زیرا این افراد می‌توانستند مشاغل زیادی در اقتصاد کشور ایجاد کنند یا حتی در مشاغل مهم به کار گرفته شوند. به گفته اویوات، رشد قوی تولید ناخالص داخلی که ترکیه در دهه‌های گذشته تجربه کرد، در وهله اول «حتی پایدار» نبود. برخی از اینها به دلیل مسائل ساختاری فاندامنتالی است، مانند کسری حساب‌جاری ترکیه، به این معنی که این کشور بیشتر از صادرات خود وارد انجام می‌دهد، اما موضوع دیگری هم هست که باید به آن توجه داشت، نرخ بهره است. هنگامی‌که اقتصادها با سرعت بالایی رشد می‌کنند، افزایش نرخ بهره اغلب توسط بانک‌های مرکزی برای خنک کردن اقتصاد استفاده می‌شود. آنها این کار را با افزایش هزینه استقراض پول انجام می‌دهند (یعنی وام‌گرفتن گران تمام می‌شود) که باعث کاهش فعالیت اقتصادی می‌شود. هرچند در ترکیه برعکس این اتفاق افتاده است. نرخ بهره توسط بانک مرکزی ترکیه بسیار پایین نگه داشته شده که باعث شده است اقتصاد از کنترل خارج شود. برخی کارشناسان معتقدند نرخ بهره پایین عمدتاً به‌دلیل درک «غیرمتعارف» رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان از سیاست‌های پولی است. البته برخی تحلیلگران نیز معتقدند این اقدام اردوغان برای فتح بازارهای منطقه‌ای بوده است اما این اقدام منجر به بهبود تراز تجاری این کشور نشده است. 

آن‌طور که در نمودار نیز آمده، نرخ بهره ترکیه از ۷ درصد در سال ۲۰۱۰ به ۲۴ درصد تا سپتامبر ۲۰۱۸ نیز رسیده اما طی سال‌های اخیر این نرخ به‌طور قابل‌توجهی همزمان با افزایش تورم، کاهش یافته و در براساس تصمیم  کمیته سیاست پولی بانک مرکزی این کشور، از نوامبر ۲۰۲۲ تاکنون روی عدد  ۹ درصد ثابت نگه داشته شده است. 

لینک اصل مطلب